نقدی بر عملکرد کارگروه علوم اجتماعی شورای تحول علوم انسانی

مجید حیدری چروده

کارگروه علوم اجتماعی شورای تحول علوم انسانی به ریاست آقای دکتر جمشیدیها عضو گروه علوم اجتماعی دانشگاه تهران، اخیرا در نامه ای خطاب به مدیران گروه های علوم اجتماعی دانشگاههای سراسر کشور، از آنان خوسته است دیدگاه های خود را درباره لیست بازنگری شده دروس علوم اجتماعی ارائه دهند. من متن این لیست را که پس از دو جلسه گفتگو با تعدادی از اعضای هیات علمی گروه های علوم احتماعی دانشگاههای سراسر کشور تنظیم شده است به دقت خواندم و حتی طبقه بندی جدیدی از محتوای آن به تفکیک دروسی که حذف یا اضافه یا تغییر عنوان داده اند تهیه و در همین گروه (گروه تلگرامی جامعه شناسان و جامعه ایرانی) منتشر کردم و علاوه بر آن گفتگوهای انجام شده در جلسه را که از طریق یکی از دوستان در اختیار من قرار گرفت به دقت گوش داده و پیاده و تحلیل محتوا کردم. نقد زیر حاصل همین تجربه است. قبل از هر چیز لازم به ذکر می دانم که این نقد هرگز نافی تلاش مسئولانه آقای دکتر جمشیدیها برای بازنگری در دروس علوم اجتماعی نیست.

این یادداشت شامل ۸ نقد به شرح زیر است که امیدوارم با مشارکت اعضای اجتماع علمی در اصلاح برنامه درسی علوم اجتماعی موثر واقع شود.

۱- جابجایی مجری و ناظر برنامه بازنگری
بر اساس گفتگوهای انجام شده در جلسه و آیین نامه های مصوب وزارت علوم و همچنین مصوبات شورای تحول علوم انسانی، جایگاه قانونی کارگروه علوم اجتماعی در حد نظارت است و وظیفه اصلی بازبینی بر عهده اعضای هیات علمی گروه های علوم اجتماعی دانشگاههاست و سوالق فعالیت کارگروه در زمینه بازنگری نیز موید همین دیدگاه است. اما مرحله اخیر، ریاست کارگروه با این استدلال که «کار بازنگری بر زمین مانده بود» مستقیما وارد فعالیت بازنگری شده است که نشانه تخطی از آیین نامه های وزارت علوم و مصوبات شورای تحول است.

۲- ضعف در جلب مشارکت دانشگاهها و نیز اجتماع علمی
بازنگری صحیح و دقیق در برنامه درسی مستلزم مشارکت گروه های تخصصی زیرمجموعه جامعه شناسی است و ارسال ایمیل به اعضای هیات علمی یا نامه نگاری به یک پژوهشگاه و دو دانشگاه در پایتخت برای دعوت آنها به بازنگری، کمترین نشانه برای جلب مشارکت تلقی می شود. کارگروه لازم است بازنگری را به عنوان چند پروژه تحقیقاتی نیازسنجی و امکان سنجی در نظر گرفته و طی یک فراخوان عمومی به مراکز آموزشی و پژوهشی دانشگاهی اعلام نماید تا بتواند از نتایج انها به صورت مستدل در بازنگری برنامه درسی استفاده کند.

۳- عدم توجه کارگروه به معیارهای مصوب وزارت علوم در برنامه ریزی درسی
تحلیل گفتگوهای انجام شده در جلسه ۱۷ آذر ۹۵ کارگروه حاکی از آن است که این کارگروه در بازنگری برنامه درسی علوم اجتماعی معیارهای مصوب وزارت علوم در برنامه ریزی درسی (مبنی بر انطباق هر چه بیشتر برنامه درسی با نیازهای جامعه، ﻧﻬﺎﺩﻳﻨﻪ ﻛﺮﺩﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺭﻳﺰﻱ ﺩﺭﺳﻲ ﺩﺭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ، ﺭﻭﺯﺁﻣﺪ ﺷﺪﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﺩﺍﻧﺶ ﺑﺸﺮﻱ، تناسب برنامه درسی با امکانات و تواناییهای دانشگاه) را مورد توجه قرار نداده است.

۴- ابهام در استفاده از معیارهای مصوب شورای تحول علوم انسانی
بر مبنای اظهارات آقای دکتر جمشیدیها، شورای تحول علوم انسانی برای بازنگری برنامه درسی معیارهای اسلامی سازی، بومی سازی، روزآمدی و غنی سازی را معرفی کرده است. در تحلیل گفتگوهای انجام شده و نیز گزارش منتشره از سوی آن کارگروه هیج نشانه ای مبنی بر میزان توجه به ملاکهای فوق در هر یک از دروس بازنگری شده وجود ندارد. به عنوان مثال حذف درس پایه اصول علم اقتصاد و ریاضیات پایه، اضافه کردن درس جامعه شناسی فیلم و سینما، تغییر عنوان جامعه شناسی قشرها و نابرابری های اجتماعی به جامعه شناسی نابرابری های اجتماعی و تقلیل ۶ واحد مبانی جامعه شناسی به ۴ واحد بر مبنای کدامیک از معیارهای فوق انجام شده است و سهم هر کدام از معیارها در هر یک از دروس بازنگری شده چقدر بوده است؟

۵- ابهام در نحوه بازنگری
کلیه عملیات بازنگری در برنامه درسی علوم اجتماعی پیش از تدوین سرفصلها انجام شده است و چه بسا که توافقات احتمالی بعمل آمده صرفا بر اشتراک لفظی استوار باشد و در عمل موجب بروز اختلافات شدیدی نظری آنچه که در کارگروه علوم سیاسی در شورای تحول پیش آمد بشود. لذا تهیه سرفصلهای دروس بویژه دروس جدید و در معرض تغییر عنوان قبل از هرگونه بازنگری بسیار ضروری است.

۶- ابهام در شواهد و مستندات بازنگری
کارگروه محترم باید توجه داشته باشد موفقیت تغییرات فرهنگی و اجتماعی مستلزم فرآیند گفتگوی توام با استدلال و اقناع است، لذا از آن کارگروه محترم انتظار می رود علاوه بر آنکه سهم هر یک از معیارهای مصوب شورای تحول و نیز وزارت علوم را در فرآیند بازنگری هر یک از دروس نشان می دهد شواهد و مستندات لازم را نیز در این زمینه ارائه نماید. به عنوان مثال در فضای آکادمیک کفایت نمی کند برای تقلیل ۶ واحد مبانی جامعه شناسی به ۴ واحد صرفا به این نقل شفاهی اکتفا شود که «آزمایشهای روانشناس ها نشان داده است یک واحد از دروس ۳ واحد همیشه تلف شده و از بین می رود یا کارآیی ندارد»، یا برای حذف درس ریاضیات پایه این نظر که «آموزش انتگرال به چه درد دانشجوی علوم اجتماعی می خورد یا اینها اگر ریاضی شان خوب بود می رفتند رشته ریاضی» فاقد وجاهت علمی است. در چنین مواردی لازم است مستندات پژوهشی مربوطه ارائه شود.

۷- نقص برنامه بازنگری
برنامه بازنگری شده از جامعیت لازم برخوردار نیست که شناسایی ابعاد متنوع آن مستلزم مشارکت فعال اعضای اجتماع علمی است. به عنوان مثال با توجه به تجربه ای که در تدریس دروس آمار و SPSS در علوم احتماعی، روش تحقیق کمی و کیفی در مراکز آموزش عالی دارم مطمئنم درس ۲ واحدی کاربرد کامپیوتر حتی برای تدریس حداقل سرفصلهای کاربردی این برنامه در تحقیقات اجتماعی کفایت نمی کند چه رسد به اینکه عنوان درس را به نرم افزارهای رایانه ای اصلاح کنیم و انتظار تدریس سایر نرم افزارها را نیز داشته باشیم. به نظرم معقول تر آن است که با توجه به اضافه شدن ۲ واحد درس روش تحقیق کیفی به دروس دوره کارشناسی تعداد واحدهای کاربرد کامپیوتر از ۲ به ۴ واحد افزایش یابد تا امکان تدریس نرم افزارهای دیگری نظیر مکس کیو دی ای یا اطلس تی یا تحلیل شبکه هم فراهم شود.

۸- ابهام در گزارش نتایج بازنگری
از یک برنامه دقیق و صحیح بازنگری انتظار می رود نه تنها شامل عناوین دروس باشد بلکه علاوه بر سرفصلهای بازنگری شده که در بالا به آن اشاره شد، بازنگری های مربوط به تعداد دروسی که تقلیل واحد پیدا کرده اند و نیز ماهیت اختیاری یا الزامی بودن دروس را نیز در بر بگیرد که گزارش منتشره عاری از این دقت است.

منبع: کانال تلگرامی مجید حیدری چروده (پژوهشگر اجتماعی)